De goede week “Semana Santa”

Pasen: cultuur, traditie en religiositeit

Pasen of de Goede Week is een van de belangrijkste jaarlijkse volksfeesten in de christelijke cultuur en herdenkt de verschillende stadia van het lijden van Jezus Christus, van de binnenkomst in Jeruzalem tot de kruisweg, de dood en de opstanding. Pasen is een van de meest intense liturgische en rituele momenten van het christendom.

Religieus gezien is Pasen de laatste week van de Messias op aarde. Daarom variëren de rituele inhoud van triomfantelijk tot tragisch en glorieus.

Het wordt meestal gevierd op een wisselende datum van het jaar, tussen maart en april, na Palmzondag, en vanaf Aswoensdag worden de dagen 'heilige dagen'. De belangrijkste daarvan is het zogenaamde 'Paastriduo' (van het Latijnse Triduum Paschale), van Goede Donderdag tot Paaszondag (of Opstanding zondag).

Pasen viel aanvankelijk samen met het Joodse Pasen en de vieringcriteria waren ongeveer hetzelfde als die van Pasen. Daarom beschouwen christenen Jezus van Nazaret als het 'Paaslam', wiens offer de zonden van de mensheid heeft kunnen zuiveren.

De eersten die Pasen vierden waren de Joden, de eerste christenen, en later de gechristeniseerde Romeinen zelf, waarvan de oudste gegevens dateren uit de 4e eeuw.

Maar toen het christendom zich uitbreidde naar alle regio's van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten, werden de rituelen gehybridiseerd met vele heidense tradities, zoals de viering van de lente.

Daarom wordt de hedendaagse Pasen op verschillende manieren gevierd in verschillende christelijke gebieden over de hele wereld, waarbij verschillende manieren worden gebruikt om het lijden van Jezus Christus tijdens de kruisweg en de daaropvolgende glorie van zijn opstanding weer te geven en te symboliseren.

In christelijke landen zijn het meestal feestdagen, niet op werkdagen van Goede Donderdag tot en met Opstanding zondag.

Wanneer wordt Pasen gevierd?

Pasen wordt op verschillende tijdstippen gevierd, van 22 maart tot en met 25 april, altijd voorafgegaan door de vastentijd en omlijst tussen Palmzondag en Paaszondag. Daar is een historische reden voor.

De eerste regels voor het vieren van 'Christelijk Pasen' werden vastgesteld tijdens het Eerste Concilie van Nicea in 325 om de verwarring (de computus paschalis) tussen de opvattingen van de Kerk van Rome en de Kerk van Alexandrië op te lossen.

Daarom werd besloten dat het christelijke Pasen altijd op een zondag zou worden gevierd die niet samenviel met het joodse Pascha en dat het maar één keer per jaar zou plaatsvinden, omdat het nieuwe jaar toen begon in de lente-equinox. De astronomische discrepanties bleven echter bestaan tussen de twee kerken, die Pasen vierden met een tussenpoos van 4 dagen.

Er was dus een nieuwe hervorming van de rituele kalender nodig, die in 525 door de Byzantijnse monnik Dionysius de Exiguo (ca. 465-550) werd voorgesteld. Hij creëerde ook de naam Anno Domini ('Jaar van de Heer'), waardoor de Gregoriaanse kalender de juliaanse kalender kon vervangen. Nadat Rome overtuigd was van de voordelen van de Alexandrijnse manier om de datum van Pasen te berekenen, werd vastgesteld dat:

Pasen moet altijd op een zondag worden gevierd.

Deze zondag moet de volgende zijn dan de eerste volle maan van de noordelijke lente, zodat deze niet samenvalt met het Joodse Pasen.

De Paas maan moet plaatsvinden op:

 of direct daarna op de lente-equinox op het noordelijk halfrond. De equinox moet plaatsvinden tussen 20 en 21 maart.

 In 2024 valt Pasen al vroeg en wordt de Semana Sant gevierd van 24 t/m 31 maart. 

Goede Donderdag

Op Goede Donderdag wordt het verraad van Judas en de gevangenneming van Jezus herdacht.

Goede Donderdag is de eerste dag van het Paastriduum, een van de belangrijkste dagen van Pasen. Het wordt gehouden op de donderdag voor Paaszondag en sluit de vastencyclus af. Op deze dag herdenkt de katholieke kerk de Eucharistie tijdens het Laatste Avondmaal van Jezus Christus en zijn apostelen en het voeten wassen van de Messias.

Het 'heilige uur' herdenkt het gebed van Jezus Christus in de olijfboomgaard, het verraad van Judas en de gevangenneming van Jezus door de Romeinse autoriteiten.

De viering van Goede Donderdag verschilt sterk van land tot land, maar gaat vaak gepaard met plechtige processies met veel mensen, naast de bijbehorende massa's.

Goede Vrijdag

De vijfde dag van Pasen is misschien wel de meest representatieve dag van de viering en de dag die het leven van Jezus van Nazaret het meest herdenkt, aangezien het de dag was van de kruisweg, de kruisiging en de dood van Jezus Christus.

De plechtige ceremonies van deze dag zijn vaak rijk aan rode sieringen en in stille momenten, omdat het een dag van rouw is. Goede Vrijdag en Goede Zaterdag zijn de enige dagen in de christelijke liturgie waarop geen mis wordt gegeven.

De katholieke kerk beveelt haar gelovigen om te vasten en zich te onthouden,

vooral als het gaat om het eten van rood vlees. Veel andere christelijke kerken bieden speciale diensten aan en verbieden wereldse werken.

Goede Zaterdag

Goede Zaterdag is de dag waarop Jezus Christus wacht op de opstanding van Jezus Christus, ter nagedachtenis aan zijn afdaling naar het graf en zijn reis naar de afgrond. Net als (en nog veel meer) dan Goede Vrijdag is het een dag van rouw, ceremoniele stilte, waarbij geen mis wordt gegeven en er geen andere sacramenten worden gegeven.

Traditioneel werd deze dag de Sabbat van Glorie genoemd, omdat de viering van de opstanding al in de ochtend werd gevierd, maar na de liturgische hervorming van Pasen in 1955 (door paus Pius XII) wordt de voorkeur gegeven aan het gebruik van 'Heilige Zaterdag' en wordt een vasten van één tot drie uur voor de nachtelijke communie, wanneer de Paaswake begint, van de avond van Goede Zaterdag tot de vroege ochtend van Opstanding zondag.

Opstanding zondag

Paaszondag, Glorie zondag of Opstanding zondag is de dag waarop Pasen eindigt en de opstanding van Jezus Christus wordt gevierd, drie dagen na zijn dood aan het kruis. Deze viering begint na de Paaswake en duurt een week tot de Paasoctse en is een van de belangrijkste op de christelijke kalender.

De viering bestaat meestal uit religieuze processies en liturgische vieringen, evenals het versieren van paaseieren en andere soorten festiviteiten, afhankelijk van het land en de lokale cultuur.

De theologische betekenis van Paaszondag heeft te maken met de hernieuwde geloften en de bevestiging van het komende oordeel van God, dat de mensheid een nieuw verbond heeft aangeboden door het offer van de Messias, Jezus Christus.

Oorsprong en geschiedenis van Pasen

Net als veel andere christelijke tradities heeft Pasen belangrijke wortels in de Hebreeuwse traditie in het Oude Testament, met name in de viering van de pesaja, de herdenking van het vertrek van het Joodse volk uit Egypte, waar ze als slaven leefden, naar het Beloofde Land van Kanaän, onder leiding van de profeet Mozes.

In deze herdenking herinneren de Joden zich ook de plagen waarmee God het Egyptische volk strafte, met name de sprong die de engel des doods over de Hebreeuwse huizen maakte toen hij op zoek ging naar de eerstgeborenen van Egypte. Deze 'sprong' werd in het Hebreeuws pesach genoemd, een woord dat in het liturgisch Latijn pasja werd en later pascha, omdat het lijkt op de Latijnse term pascuum, een plaats waar de kudde honger heeft.

Deze transformatie van het woord is te danken aan de triomf van het christendom in de tijd van het Romeinse Rijk: volgens de christelijke lezing veranderde Jezus Christus bij de heropstanding de betekenis van de traditionele Joodse pesaja, waardoor het de 'sprong' van de dood naar het eeuwige leven vertegenwoordigde. In beide gevallen is het echter een metafoor voor verlossing en bescherming die gepaard gaat met het goddelijke.

Het is zo'n toeval dat het christelijke Pasen in chronologische overeenstemming met het Hebreeuwse Pascha begon te worden gevierd. Dit gebeurde eeuwenlang tot het Concilie van Nicea in 325 na Christus, toen de data werden gescheiden. Dit laatste komt omdat de Hebreeuwse kalender wordt bestuurd door de maan en de christelijke kalender door de zon. Christenen benadrukten ook de betekenis van zondag, de dag waarop Jezus Christus opstond, terwijl het Joodse Pasen geen onderscheid maakt tussen een dag van de week.

Betekenis van Pasen

Christelijk Pasen kan worden omschreven als de christelijke herinterpretatie van het Joodse Pasen. Niet alleen omdat Jezus van Nazaret stierf en opstond tijdens de Paasviering van de Hebreeërs, maar ook omdat het laatste avondmaal dat de profeet met zijn apostelen had, de betekenis van het traditionele Paas diner veranderde en brood en wijn gelijkstond aan het lichaam en bloed van Jezus Christus.

De opstanding van Jezus van Nazaret was zo belangrijk omdat hij voldeed aan de profetieën van het Oude Testament over de komst van de Messias, de zoon van God. Dit is het bewijs van Gods toekomstige oordeel op aarde, waarin zondaars hard zullen worden gestraft en de gelovigen zullen worden gered. Het 'nieuwe verbond' van de mensheid met God zou mogelijk zijn dankzij het offer van de Messias.

Pasen op het noordelijk halfrond valt samen met de komst van de lente, een seizoen dat gepaard gaat met de wedergeboorte en het einde van de winterhardheid, waarin geen oogst mogelijk is. De heidense volkeren in Europa vierden de lente op verschillende manieren, en Pasen werd een centraal symbool dankzij de voortdurende evangelisatie in het Europese Middeleeuwen.

Symbolen van Pasen

Het ei is een heidens embleem dat staat voor wat er nog geboren is.

Bij Christelijk Pasen zijn verschillende traditionele symbolen betrokken, zoals:

De Paaskaars.

Het belangrijkste symbool van Pasen voor katholieken is een grote witte kaars met de letters alfa (⍺) en omega (⍵), de eerste en laatste letters van het Griekse alfabet, om de eeuwigheid van Christus te symboliseren. Het licht van deze kaars staat voor de hoop op de opstanding in het licht van de duisternis van lijden en dood.

De bloemen.

Pasen valt samen met de komst van de lente, een tijd van wedergeboorte waarin alles groen wordt en de planten bloeien. Dit wordt gesymboliseerd door de aanwezigheid van bloemen, die ook symbolen worden van de wedergeboorte van Christus en de hoop op eeuwige verlossing.

De paaseieren.

De oorsprong van eieren als symbool van Pasen is onzeker en niet in alle christelijke tradities. Het komt heel vaak voor in Europa en Oost-Europa, waar het erfgoed van de heidense volken het ei een speciale betekenis gaf, als een symbool van wat er nog geboren is en wat de tegenspoed kan verdragen met zijn harde korst om het leven in zich te beschermen. De oude Romeinen dachten bijvoorbeeld dat het universum in de vorm van een ei was. Uiteindelijk werd dit symbool in het christendom opgenomen en werden de paaseieren een gemeenschappelijk geschenk, of het nu op verschillende manieren was versierd of gemaakt van snoep, deeg of chocolade, als een kindercadeau.

Het paashaas.

Het konijn was in de middeleeuwse christelijke traditie niet zo'n goed gezien dier en daarom is er veel discussie over de aanwezigheid ervan tijdens Pasen. Er zijn echter verhalen die dit in verband hoen met het graf van Jezus van Nazaret op de berg Golgota. Er wordt gezegd dat een konijn naar binnen gleed toen het graf werd verzegeld en de eerste getuige was van de opstanding van de Messias. En toen het graf drie dagen later werd geopend, kwam het konijn eruit tevoorschijn als een symbool van het leven dat herboren wordt in het hart van tegenspoed.

Joods Pasen

Het Joodse Pascha of Pesach is een herdenking van de bevrijding van het Joodse volk uit hun slavernij in het oude Egypte en hun vertrek naar de Beloofde Landen van Kanaän, zoals beschreven in het Exodusboek van het Oude Testament (in de Pentateuch, het equivalent van de Hebreeuwse Tora).

Dit is een van de drie pelgrimsfeesten van het jodendom (Shalosh Regalim) en begint volgens de traditionele Hebreeuwse (maan) kalender op de 14e van Nisan en duurt vervolgens 7 dagen (8 in de diaspora), waarbij het niet toegestaan is om voedsel te eten dat is afgeleid van gefermenteerde granen en in plaats daarvan ongezuurd brood (zuur brood) wordt gegeten. Er worden ook vaak speciale gebeden gebeden, rituele gerechten bereid en het werk wordt volledig stopgezet.

Wat zijn de symbolen van Pasen?

De Heilige Week of Grote Week is in de christelijke kalender een viering van verschillende datums die jaarlijks de passie van Jezus van Nazaret herdenkt: zijn binnenkomst in Jeruzalem, zijn laatste avondmaal omringd door zijn apostelen, zijn arrestatie, kruisweg en kruisiging, en uiteindelijk zijn dood en opstanding. Deze viering duurt ongeveer een week en vindt meestal plaats van maart tot april van elk jaar. Ze wordt meestal vergezeld door processies, massaliturgieën en vrije dagen.

Pasen is een hele week met specifieke namen:

• Palmzondag, een herinnering aan de triomfantelijke intrede van Jezus Christus in Jeruzalem.
• Goede maandag, waarin gebeurtenissen worden herdacht zoals de zalving van Jezus in het huis van Lazarus en de verdrijving van kooplieden uit de tempel.
• Goede Dinsdag, waarin Jezus Christus wordt herinnerd aan het verraad van Judas en de ontkenning van Petrus.
• Goede Woensdag herinnert aan de samenzwering van Judas met het Sanhedrin om Jezus aan de Romeinen over te dragen.
• Goede Donderdag herinnert aan het wassen van de voeten van de apostelen en het laatste avondmaal dat ze hadden met Jezus Christus voordat de Romeinen hem gevangennamen.
• Goede Vrijdag, ook wel de Vrijdag van Smarten genoemd, herinnert aan de ondervraging van Jezus Christus, de geseling, de kruisweg en uiteindelijk zijn dood door kruisiging.
• Glorie's zaterdag, een herinnering aan de eenzaamheid van Maria en de vooravond van de opstanding.
• Opstandingszondag, ter nagedachtenis aan de opstanding van de Messias tijdens de viering van Pasen.

Deze gebeurtenissen staan centraal in de christelijke mythologie en zijn te vinden in heel verschillende symbolen en afbeeldingen in kerken en tempels, vooral tijdens de rituelen van de Heilige Week. De belangrijkste symbolen zijn de handpalmen en boeketten, wijn en brood, de voeten was, de paaskaars, de paarse kleur en het kruis.

De handpalmen en boeketten

Het wassen van je voeten is een gebaar van extreme nederigheid, broederschap en acceptatie van elkaar.

Volgens het Evangelie van Johannes waste Jezus van Nazaret de voeten van elk van zijn discipelen voordat ze hun laatste avondmaal hadden. Dit gebaar was in die tijd kenmerkend voor slaven en dienaren. Het feit dat de Messias het deed, wordt geïnterpreteerd als een gebaar van extreme nederigheid, broederschap en acceptatie van de ander, in dienst van de dienst van de goede christen.

In veel christelijke religieuze gemeenschappen wordt deze boodschap herinnerd door de voeten van gelovigen te wassen, soms in de handen van andere gelovigen en soms in de handen van de priester of pastoor. De oefening vindt plaats op Goede Donderdag, vóór de Eucharistie.

De paaskaars

De Paaskaars is het verband tussen het begin en het einde, de eeuwigheid van Jezus Christus.

De Paaskaars is een grote kaars die continu wordt aangestoken en waarop de Griekse letters alfa (α) en omega (⍵), de eerste en laatste van het Griekse alfabet, zijn geschreven als teken van het verband tussen het begin en het einde, de eeuwigheid van Jezus Christus.

Het is eigenlijk een symbool van Pasen, maar omdat de opstanding van Jezus plaatsvond tijdens de Joodse viering van Pasen, wordt de kaars geïnterpreteerd als het licht van hoop en leven, tegenover de duisternis van lijden en dood. Daarom brandt de Paaskaars van de Paaswake tot Pinksterzondag.

De kleur paars

Paars of paars is een van de belangrijkste kleuren van de Grote Week. Het was een kleur die al sinds de Romeinse tijd werd gebruikt als symbool van boetedoening en vernieuwing. Volgens de Algemene Instructies van het Romeinse Missaal is het een kleur die kenmerkend is voor de tijd van advent en vasten.

Op veel afbeeldingen van de kruisweg van Jezus van Nazaret is hij gekleed in een paars gewaad, wat in de volksmond bekend staat als het beeld van de Nazarener. Daarom dragen gelovigen die boete betalen of de plaats van Jezus Christus in de processie belichamen op zijn pijnlijke weg naar de berg Galgota, waar hij werd gekruisigd, nu in paars.

Het kruis

Het kruis is niet alleen een symbool van Pasen, maar ook van het christendom in het algemeen. Het is de plaats waar Jezus Christus stierf en daarom is het in alle christelijke tempels aanwezig als herinnering aan het offer van Jezus van Nazaret.

Volgens de christelijke interpretatie was zijn offer het gebaar om het nieuwe verbond tussen God en de mensheid te bevestigen, omdat Jezus Christus bij zijn dood voor de zonden van iedereen betaalde. Het kruis tijdens de Grote Week is vrijwel overal te zien, zoals decoraties, kleding, religieuze iconen.

De tradities van Semana Santa

Het festival, dat vooral in  Andalusië zo levendig gevierd wordt, bestaat voornamelijk uit grootse processies. Iedere processie heeft twee uitbundig versierde plateaus, een met een Mariabeeld en de ander met een scène uit het lijden van Christus. De rillingen zullen je over de rug lopen als deze overvloedig gedecoreerde figuren voorbijkomen onder begeleiding van muziek. 

De plateaus worden gedragen door mannen, zogenaamde costaleros, die het plateau heen en weer bewegen op de muziek. Opvallend zijn de vele boetelingen, nazarenos, die met de plateaus meelopen. Velen van hen lopen op blote voeten en dat terwijl sommige processies meer dan 14 uur duren!

Vaak dragen ze punthoeden en lange gewaden, die lijken op de kledij van de Ku Klux Klan, maar ze hebben niks met deze groep te maken. Mensen die komen kijken naar de processie zijn vaak net gekleed. De vrouwen zien piekfijn uit en de mannen lopen netjes in pak rond. Als je niet teveel wilt opvallen, kun je het T-shirt waarin je de garage geverfd hebt, dus maar beter thuislaten.

De geschiedenis van Semana Santa

Zoals bij de meeste festivals, heeft het eeuwen geduurd voordat de Semana Santa werd, wat het heden ten dage is. Het beginpunt is de dood van Christus, aangezien dit het thema van het festival is.

Een belangrijk jaar voor de geschiedenis van Semana Santa is het jaar 1521, toen de Marqués de Tarifa vanuit het Heilige Land terugkeerde naar Spanje. Hij introduceerde de Vía Crucis (Kruisweg) in Spanje en vierde deze religieuze gebeurtenis met een processie. Later werd de Vía Crucis veranderd in verschillende scènes van Christus´ dood en werden draagbare kruizen en altaren aan de plechtigheid toegevoegd. Beetje bij beetje groeiden de processies tot wat ze heden ten dage zijn.

Bron: concepto.de

Activiteiten in Spanje